هم‌افزایی سلامت و کشاورزی در زنجان آینده‌نگر
به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «موج‌رسا»؛ در مسیر دستیابی به امنیت غذایی، سلامت عمومی و توسعه پایدار، استان زنجان با الگویی منحصربه‌فرد از هم‌افزایی نهادی و مأموریت‌محور، توانسته است چهار ستون اساسی کشاورزی و سلامت زیستی را در کنار یکدیگر قرار دهد: اداره‌کل دامپزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی، شرکت پشتیبانی امور دام، و شرکت شهرکهای کشاورزی. هر یک با مأموریت تخصصی خود، قطعه‌ای از پازل پایداری را شکل داده‌اند؛ از پایش سلامت دام و فرآورده‌های دامی، تا تولید دانش بومی، تنظیم بازار نهاده‌ها و توسعه شهرکهای فناورانه. این گزارش، مستندی است از عملکرد این چهار نهاد در دولت وفاق ملی؛ عملکردی که از تولید تا صادرات، از پژوهش تا اقدام، و از زمین تا سفره امتداد یافته و زنجان را به یکی از نمونه‌های موفق حکمرانی زیستی در کشور تبدیل کرده است.
بیشتر بخوانید
دامپزشکی؛ حافظ سلامت دام، سپر ایمنی غذایی و موثر در توسعه پایدار
نگاهی به حرفه دامپزشکی و عملکرد اداره‌کل دامپزشکی استان زنجان در دولت وفاق ملی: در پهنه‌ی زیست‌بوم ایران، دامپزشکی نه‌تنها حرفه‌ای آشنا در درمان بیماری های دامی، بلکه نهاد استراتژیکی است که ستون‌های سلامت عمومی، امنیت غذایی، تجارت، محیط‌زیست پویا و اقتصاد روستایی را بر دوش می‌کشد. این نهاد، در بامدادان روستاها، کشتارگاه‌ها، مراکز تولید، داروخانه‌ها و گلوگاههای صادراتی حاضر است تا سلامت انسان و دام را در امتداد یک مأموریت حاکمیتی صیانت کند.
برخلاف معمول سایر دستگاه‌های اجرایی، دامپزشکی به ارباب‌رجوع مراجعه می‌کند؛ نه بالعکس.اکیپ‌های تخصصی دامپزشکی، پیش از طلوع آفتاب، در روستاهای دور و نزدیک حاضر می‌شوند؛ آنگاه که دام‌ها هنوز به چرا نرفته‌اند، خدماتی همچون واکسیناسیون رایگان، سم‌پاشی، آموزش، درمان، نمونه‌برداری و پایش بیماری‌ها را قبل از درخواست دامدار، بی‌هزینه و بی‌ادعا به جامعه‌ی تولید ارائه می‌نمایند.
دام؛ نقطه‌ی آغاز ایمنی زیستی، گستره‌ی مسئولیت دامپزشکی
استان زنجان با جمعیتی بالغ بر ۱,۲۲۱,۹۱۳ رأس دام شامل گاو، گوساله، گوسفند، بز، بره و بزغاله، و نیز سایر دام‌هایی نظیر اسب، قاطر، الاغ، شترمرغ و سگ‌های گله، خانگی و نگهبان، از استان های پرتراکم در زمینه دامپروری کشور محسوب می‌شود. دامپزشکی در این عرصه، با اجرای واکسیناسیون گسترده علیه بیماری‌هایی چون تب‌برفکی، شاربن، آبله، طاعون نشخوارکنندگان کوچک(PPR)، لمپی‌اسکین و همچنین بروسلوز(تب مالت)، سل، مشمشه، هاری و ... سپری برای سلامت دام و انسان ایجاد کرده‌است. از ابتدای شروع دولت وفاق ملی تا کنون، بیش از ۵,۵۷۵,۵۳۰ دُز واکسن علیه بیماری های واگیر دامی و 889,731 دُز واکسن علیه بیماری های مشترک میان انسان و دام در استان تزریق شده، و بیش از ۶۳ هزار و ۳۰۰ عملیات پایش تخصصی شامل تست سل، مشمشه و خون‌گیری انجام پذیرفته است؛ نتایجی که به‌روشنی نشان از ایستادگی دامپزشکی در برابر تهدیدهای زیستی دارد.
نقش تخصصی دامپزشکی در صیانت از طیور
در گستره تولید طیور کشور، از فارم‌های مادر تا واحدهای گوشتی، تخم‌گذار، بوقلمون، بلدرچین، شترمرغ و مراکز جوجه‌کشی، اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور در اداره کل دامپزشکی استان زنجان، مسئولیت شناسایی، پیشگیری، کنترل و مهار بیماری‌های واگیر و مشترک با انسان را بر عهده دارد. این بیماری‌ها شامل نیوکاسل، آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان، مایکوپلاسما، گامبورو، برونشیت، سالمونلا و طیف وسیعی از عوامل ویروسی، باکتریایی و انگلی هستند که اگر مهار نشوند، به همه گیری های گسترده، خسارات اقتصادی شدید، آلودگی‌های غذایی و اختلال در بازار تولید و مصرف منجر خواهند شد.
دامپزشکی با طراحی و اجرای تقویم واکسیناسیون، پایش واحدهای اپیدمیولوژیک، نمونه‌برداری مداوم از گله‌ها، ثبت اطلاعات جوجه‌ریزی، تنظیم مجوزهای بهداشتی نقل‌وانتقال، نظارت بر فارم‌های مادری و تخم‌گذار و آموزش مرغداران، توانسته سلامت این زنجیره حیاتی را حفظ کرده و ایمنی تولید را به ایمنی مصرف پیوند زند. از ابتدای شروع دولت وفاق ملی تا کنون، دامپزشکی استان با نظارت بر بیش از ۴۳ میلیون قطعه جوجه‌ریزی، تزریق ۳۷۴.۹ میلیون دُز واکسن طیور، پایش ۵۲۸ واحد اپیدمیولوژیک فعال و نمونه‌برداری و آزمایش تخصصی از ۴۹,۳۳۷ مورد سواب و خون، سلامت پرنده را به امنیت سفره‌ی مردم پیوند زده‌است.
زنبورعسل؛ طلای معلق
با استقرار ۳,۱۷۴ زنبورستان مدرن و سنتی، استان زنجان در خط مقدم تولید عسل طبیعی قرار دارد. دامپزشکی در این عرصه، با پایش بیماری‌هایی چون لوک آمریکایی، واروآ، نوزما، نظارت بر مراکز بسته‌بندی، نمونه‌برداری از محصولات، و مداخلات سریع در زمان شیوع، کیفیت این فرآورده‌ی دارویی-غذایی را صیانت می‌نماید.
آبزیان؛ سنگر آرام سلامت
وجود بیش از ۸۰۰ مزرعه پرورش ماهی سردابی با تولید سالانه بیش از ۱۹,۰۰۰ تُن ماهی قزل آلای خوراکی، تحت نظارت سلامت دامپزشکی قرار دارد. با اجرای پایش منظم بیماری‌های ویروسی و انگلی، نمونه‌برداری از منابع آبی، ارزیابی خوراک، و صدور گواهی‌های حمل، عرضه و صادرات، این نهاد نقشی تعیین‌کننده در حفاظت از سلامت فرآورده‌های آبزی ایفا می‌کند.
اداره تشخیص و درمان؛ ستون فنی دامپزشکی در صیانت علمی سلامت زیستی
در گستره‌ی مأموریت‌های دامپزشکی استان زنجان، اداره‌ی تشخیص و درمان به‌عنوان یکی از ارکان تخصصی و راهبردی، مأموریت هدایت علمی، کنترل فنی، و تضمین ایمنی درمان، دارو و تشخیص را بر عهده دارد؛ مجموعه‌ای هم‌پیوند از شبکه‌های درمانی، داروخانه‌ها، مراکز مایه‌کوبی و آزمایشگاه‌های دامپزشکی، که از دورترین روستا تا بزرگ‌ترین واحدهای صنعتی دام، طیور، زنبورعسل و آبزیان، تحت نظارت این اداره فعالیت می‌کنند.
این اداره با نظارت مستمر بر عملکرد واحدهای دولتی و خصوصی، ساماندهی صدور پروانه‌های درمانگاه، داروخانه، آزمایشگاه و مراکز مایه‌کوبی، و ارزیابی فنی داروها، مکمل‌ها و واکسن‌ها، نقطه‌ی اتکای علمی دامپزشکی در ساختار سلامت زیستی محسوب می‌شود. تعیین ظرفیت درمانی و تشخیصی، کنترل توزیع دارو، نظارت بر فرآیند نسخه‌نویسی، پیگیری تخلفات دارویی، و تعامل با شورای نظام دامپزشکی، از جمله مسئولیت‌های محوری اداره تشخیص و درمان است. شبکه‌ی درمانی استان، متشکل از درمانگاه‌های عمومی و اختصاصی، مراکز مایه‌کوبی، و داروخانه‌های مجاز، با ارائه‌ی خدمات بالینی، جراحی، مامایی، تشخیص آبستنی، آموزش بهره‌برداران و واکسیناسیون دام و طیور، در تعامل مستقیم با روستاها، واحدهای صنعتی، صنوف تولیدی و مراکز عرضه فعالیت می‌نماید.
آزمایشگاه‌های دامپزشکی استان نیز اعم از مرکزی، منطقه‌ای و شبکه‌ای با اجرای آزمون‌های سرولوژی، میکروب‌شناسی،مولکوکی، انگل‌شناسی، آنالیز شیمیایی، خون‌شناسی، آنتی‌بیوگرام، الایزا، تشخیص بیماری‌های ویروسی و بررسی باقی‌مانده‌ها، پشتوانه‌ی علمی عملیات دامپزشکی در حوزه‌های درمان، مبارزه با بیماری، نظارت و صدور مجوز هستند.
اداره‌ی تشخیص و درمان، علاوه بر ایفای مأموریت‌های اجرایی، نقش فعالی در سیاست‌گذاری‌های دارویی، آموزش ضمن خدمت، مشارکت علمی در طرح‌های تحقیقاتی، داوری علمی پایان‌نامه‌های تخصصی، تهیه جزوات آموزشی، و ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دارد؛ و با بهره‌گیری از توان کارشناسان متخصص، معاون فنی، کارشناسان دارو، آزمایشگاه و درمانگاه، هماهنگی کامل بین مأموریت‌های فنی و مدیریتی را برقرار ساخته‌است. این اداره، با حضور ثابت در فرآیند نظارت، درمان، تشخیص، آموزش و ارزیابی، به‌مثابه ستون فنی دامپزشکی استان، سلامت دام، طیور، فرآورده‌ها و اعتماد اجتماعی را به‌صورت علمی و میدانی صیانت می‌نماید.
در دوره‌ی فعالیت دولت چهاردهم، اداره‌ی تشخیص و درمان دامپزشکی استان زنجان با بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی و شبکه‌ای گسترده از درمانگاه‌ها، داروخانه‌ها، مراکز مایه‌کوبی و آزمایشگاه‌های تخصصی، نقش کلیدی خود را در صیانت از سلامت زیستی استان ایفا کرده‌است.
این اداره، در سطح اجرایی، موفق به ارائه‌ی بیش از ۱,۱۶۱,۲۴۹ خدمت درمانی دام و بیش از ۱۲,۲۷۲,۱۵۲ خدمت درمانی طیور شده‌است؛ خدماتی که در قالب جراحی، مامایی، تشخیص آبستنی، کالبدگشایی، درمان بیماری‌های متابولیک، و برداشت نمونه‌های آزمایشگاهی در واحدهای درمانی استان، به‌صورت روزانه و در تمام نقاط شهری، صنعتی و روستایی ارائه گردیده‌است.
درمان دام‌ها شامل بیش از ۳۳۶ هزار مورد معالجه گاو، ۸۱۵ هزار مورد درمان گوسفند و بز، و نزدیک به ۹,۵۰۰ مورد خدمات درمانی به گونه‌های خاص مانند اسب، سگ، شترمرغ و سایر دام‌های غیرمعمول بوده‌است. بخش طیور نیز، در قالب خدمات ارائه‌شده به واحدهای صنعتی پرورش مرغ گوشتی، تخم‌گذار، بوقلمون، بلدرچین، شترمرغ و فارم‌های مادر و لاین، بالغ بر ۱۲ میلیون مورد درمانی تخصصی را شامل می‌شود.
درمانگاه‌های دامپزشکی استان در مجموع پذیرای بیش از ۲۷ هزار مراجعه‌کننده بوده‌اند؛ و در کنار آن، بالغ بر ۳,۸۰۰ مورد جراحی دام، ۸,۴۰۰ عملیات تخصصی مامایی و تشخیص آبستنی، و بیش از ۱۳,۰۰۰ مورد کالبدگشایی دام و طیور به ثبت رسیده‌است.
در راستای تشخیص و تحلیل علمی بیماری‌ها، تعداد ۳,۵۱۵ نمونه بالینی نیز از مراکز درمانی برداشت و به آزمایشگاه‌های دامپزشکی ارسال گردیده‌است. در همین دوره، آزمایشگاه‌های تخصصی دامپزشکی استان، موفق به انجام ۷۴,۵۱۳ آزمون آزمایشگاهی در زمینه‌های مختلف تشخیص، سلامت خوراک، پایش فرآورده، و بررسی عوامل بیماری‌زا شدند. این آزمون‌ها شامل ۲۹,۵۱۵ مورد آزمون سرولوژی دام و طیور، ۲,۷۶۹ مورد کشت میکروبی عمومی و ۶,۵۹۱ مورد کشت میکروبی مرضی، ۷۰۹ مورد آنالیز شیمیایی خوراک و فرآورده‌ها، ۶۰۳ مورد انگل‌شناسی، ۱۰۷ مورد سم‌شناسی و باقی‌مانده‌ها، و ۳۷ مورد خون‌شناسی بالینی شده است که داده‌های حاصل از این آزمون‌ها، پایه‌ی تصمیم‌گیری مدیریتی در صدور گواهی سلامت، ردیابی کانون‌های بیماری، صدور مجوز حمل، و تدوین برنامه‌های درمانی استان بوده‌است.
اداره تشخیص و درمان، با بهره‌گیری از دانش کارشناسی، ظرفیت میدانی، و زیرساخت علمی، نقشی حیاتی در تثبیت سلامت دام، ایمنی تولید، و اعتماد مصرف‌کنندگان ایفا کرده؛ و همچنان به‌عنوان ستون تخصصی دامپزشکی در متن توسعه زیستی استان حضور مؤثر دارد. همچنین تولید بیش از ۹۷۱ هزار کیلوگرم مکمل DCP و ۳۴,۹۰۰ لیتر داروهای ضدانگل و ضدعفونی، نظارت بر ۱۳ واحد دارویی، و اجرای ۷۴,۵۱۳ آزمون تخصصی آزمایشگاهی، بازتابی است از حضور علمی، فنی و حاکمیتی این سازمان در تضمین سلامت تولیدات دامی و فرآورده‌های خام.
اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی دامپزشکی نگهبان سلامت فرآورده‌های خام، از کشتارگاه تا نقطه‌ی مصرف
در ساختار اجرایی اداره‌کل دامپزشکی استان زنجان، اداره‌ی نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی، به‌عنوان گلوگاه قانونی سلامت عمومی، نقش تخصصی و حیاتی در صیانت از ایمنی محصولات خام دامی ایفا می‌نماید؛ از فرآیند کشتار و بسته‌بندی تا حمل، نگهداری و عرضه در بازار. در این حوزه، کارشناسان ناظر دامپزشکی در کشتارگاههای دام و طیور، کارخانه‌های بسته‌بندی، سردخانه‌های نگهداری و واحدهای تبدیل ضایعات مستقرند؛ تا سلامت لاشه‌ها، بهداشت خطوط فرآوری، پاکیزگی سالن‌ها، تهویه، ثبت دما، ضدعفونی روزانه، و کیفیت بسته‌بندی را به‌صورت مستقیم، علمی و مستمر بررسی کنند.
ضبط و معدوم‌سازی لاشه‌های مشکوک، پایش سیستم تصفیه فاضلاب، نظارت بر ظروف نگهداری و بسته‌بندی، و اعلام تخلفات زیست‌محیطی به نهادهای مربوط، از جمله وظایف این اداره در خط مقدم نظارت می‌باشد. در حوزه‌ی عرضه نیز، این اداره با اجرای بازدیدهای بهداشتی از مراکز توزیع گوشت، آلایش خوراکی، مراکز جمع‌آوری شیر، فروشگاه‌های عرضه مواد خام دامی شامل مرغ فروشی ها، قصابی ها، خودرو های سردخانه دار و سردخانه‌ها سلامت عمومی را با ابزار نظارت، نمونه‌برداری، مستندسازی تخلف و ارتباط با مراجع قضایی حفاظت می‌نماید.
همچنین نظارت دامپزشکی بر کارخانه‌های تولید خوراک دام، طیور و آبزیان، با هدف کنترل بهداشت فرمولاسیون، پایش کیفیت ذخیره‌سازی، نظارت بر سلامت مواد اولیه و ارزیابی ایمنی محصول، در دستور کار این اداره قرار دارد؛ تا چرخه تغذیه، از منبع تولید تا دهان دام، سالم و استاندارد باقی بماند. این اداره، مسئول صدور و تمدید مجوز بهره‌برداری بهداشتی تمامی مراکز تحت پوشش دامپزشکی اعم از کشتارگاه‌ها، کارخانه‌های خوراک، مراکز بسته‌بندی، سردخانه‌ها، واحدهای تبدیل ضایعات، مراکز جمع‌آوری شیر، مراکز تولید آلایش خوراکی، و خودروهای حمل یخچال‌دار است.
اعتبار هر واحد تولیدی یا عرضه، به مهر نظارت بهداشتی دامپزشکی گره خورده‌است. اداره نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی، در کنار سایر ادارات تخصصی دامپزشکی، ستون نظارتی سلامت فرآورده‌های دامی است؛ با حضوری هوشمندانه، متعهدانه و مستمر در تمام گلوگاههای امنیت غذایی مردم.
دامپزشکی استان زنجان از شروع دولت وفاق ملی تا کنون توانسته با نظارت بر کشتار ۵۲,۰۶۷ رأس دام سبک و سنگین به وزن بیش از 6 میلیون کیلوگرم و ۳۶,۳۴۴,۱۸۴ قطعه طیور صنعتی به وزن بیش از 74 میلیون و 600هزار کیلوگرم در کشتارگاههای سطح استان، کنترل کیفیت و سلامت لاشه‌ها را از لحظه‌ی ذبح تا مرحله عرضه به مصرف کننده انجام دهد.
ضبط و معدوم‌سازی ۴۵۵,۱۹۵ کیلوگرم انواع لاشه ناسالم دام و طیور در سطح کشتارگاههای سطح استان، انجام بیش از ۲۲,۹۰۰ بازدید بهداشتی از مراکز تولید و عرضه مواد خام دامی، تشکیل و ارجاع ۱۷۰ پرونده قضایی تخلف بهداشتی و پلمپ واحدهای عرضه غیرمجاز، جلوه‌هایی از اهتمام این نهاد در حفاظت از سلامت مصرف‌کنندگان است.
اداره قرنطینه و امنیت زیستی دامپزشکی مرزبان سلامت دام، نگهبان ایمنی تجارت، و دیده‌بان خاموش بیماری‌های فرامرزی
اداره قرنطینه و امنیت زیستی دامپزشکی، نقطه‌ی اتصال بین امنیت زیستی کشور، سلامت عمومی، و تجارت مطمئن فرآورده‌های دامی است. مأموریت این نهاد تخصصی، رصد مستمر مبادی ورودی و خروجی استان، مدیریت جابجایی قانونی دام، طیور و فرآورده‌های خام دامی، و جلوگیری از نفوذ بیماری‌های واگیر، اگزوتیک و مخاطره‌آمیز به درون چرخه تولید و جامعه انسانی است.
کارشناسان این اداره، در پست‌های قرنطینه‌ی مرزی، بین‌استانی و سیار، وظیفه کنترل سلامت دام‌های ورودی، بررسی اسناد حمل، نمونه‌برداری از محموله‌های وارداتی، صدور یا رد گواهی‌های بهداشتی، ثبت اطلاعات تبادل دام و فرآورده، و شناسایی کانون‌های بالقوه بیماری را برعهده دارند.
همچنین، در تعامل مستقیم با نیروی انتظامی، گمرک، تعزیرات، دستگاه‌های امنیتی و سازمان‌های بین‌المللی نظیر WOAH و FAO، این اداره حلقه‌ی ارتباطی دامپزشکی با ساختار ملی و جهانی کنترل بیماری محسوب می‌شود. در حوزه صادرات، این اداره ضمن نظارت بهداشتی بر مراکز تولید، اقدام به صدور گواهینامه‌های بین‌المللی حمل فرآورده بر اساس ضوابط کشور مقصد و استانداردهای اتحادیه اروپا می‌نماید؛ و در فرآیند واردات نیز، با ارزیابی صلاحیت دام یا فرآورده‌ها، نمونه‌برداری آزمایشگاهی، بررسی مبدأ، و تطبیق با مقررات ایران، از ورود بیماری، آلودگی یا تخلف بهداشتی جلوگیری می‌کند.
همچنین واحد قرنطینه، مأموریت تشخیص، مراقبت، تحلیل اطلاعات و تدوین برنامه‌های مطالعاتی پیشگیرانه در خصوص بیماری‌های نوظهور یا غیر بومی را بر عهده دارد. طرح‌های رصد بیماری در مناطق مرزی، برنامه‌های آموزشی برای صادرکنندگان و کادر قرنطینه، مشارکت در پاسخ ملی به تهدیدات اپیدمیولوژیک، و تهیه گزارش‌های فصلی عملکرد، این اداره را در جایگاه راهبردی‌ترین واحد مراقبتی دامپزشکی استان قرار داده‌است.
در جهان پرتلاطم جابجایی دام و فرآورده های دامی، واحد قرنطینه و امنیت زیستی دامپزشکی استان زنجان، مرزبان خاموش سلامت ملی است؛حاضری که به چشم نمی‌آید، اما غیابش، بهانه‌ی بحران خواهد بود.
از ابتدای شروع فعالیت دولت چهاردهم تا کنون ، واحد قرنطینه و امنیت زیستی دامپزشکی استان موفق به ثبت بیش از ۱.۱۳ میلیون واحد/کیلوگرم صادرات فرآورده های دامی و طیوری به کشورهای منطقه، آسیای غربی، اروپای مرکزی، آمریکای شمالی و جنوب شرق آسیا گردیده‌است.
در حوزه صادرات، این واحد موفق شد با صدور مجوزهای بین‌المللی بهداشتی، محموله‌هایی بالغ بر ۱.۲ میلیون واحد/کیلوگرم فرآورده خام دامی را به بیش از ۱۵ کشور مقصد از جمله عراق، جمهوری آذربایجان، ترکیه، قطر، هلند، کانادا، قزاقستان، ایالات متحده و اندونزی ارسال نماید. اقلام صادراتی شامل تخم‌مرغ خوراکی، تخم نطفه‌دار بوقلمون، آلایش مرغی، محصولات لبنی، گوشت مرغ تازه و منجمد، پای و پنجه مرغ، پرنده زینتی و موارد محدود دام زنده بوده‌است.
در حوزه واردات نیز، استان زنجان میزبان بیش از ۹۲ میلیون کیلوگرم نهاده، خوراک، دارو، واکسن، دام و فرآورده‌های دامی بوده که از مرزهای رسمی استان‌های خوزستان، گیلان، مازندران، آذربایجان غربی و هرمزگان وارد شده‌اند. اقلام عمده شامل ذرت دامی (تراریخته و غیرتراریخته)، جو، کنجاله سویا، کنجاله کلزا، واکسن‌های تخصصی، داروی دامپزشکی، خوراک آبزیان، تخم‌مرغ نطفه‌دار و جوجه یک‌روزه گوشتی بوده و پس از کنترل بهداشتی توسط کارشناسان قرنطینه، در شهرستان‌های مختلف استان توزیع گردیدند.
در حوزه جابجایی درون‌استانی، بیش از ۳۱.۸ میلیون واحد/کیلوگرم فرآورده، دام زنده، نهاده و واکسن از مبادی مختلف استان به مقاصد مصرف، تولید و صادرات داخلی منتقل شده‌است. از این میان، بیش از ۸.۶ میلیون قطعه جوجه یک‌روزه گوشتی، بیش از ۵۱ هزار رأس دام زنده (گاو و گوسفند)، بالغ بر ۷.۹ میلیون کیلوگرم شیر خام فله‌ای و بیش از ۶۰۰ هزار کیلوگرم گوشت مرغ تازه و منجمد با بارنامه‌های رسمی تحت نظارت دامپزشکی استان جابجا گردیده‌است.
واحد قرنطینه دامپزشکی زنجان، با استقرار پست‌های قرنطینه ای بین‌استانی و سیار، نه‌تنها از ورود بیماری‌های واگیر و مخاطره‌آمیز جلوگیری کرده، بلکه سلامت فرآورده‌های در گردش، اعتبار صادراتی استان، و انسجام قانونی تجارت دام را به‌صورت میدانی و علمی محافظت نموده‌است.
اردوهای جهادی دامپزشکی؛ خدمت بی‌ادعا در مسیر محرومیت زدایی
در دل روستاهای دورافتاده، عشایر کوچ‌نشین و مناطق محروم استان زنجان، مأموریتی بی‌صدا و مؤثر جریان دارد؛ خدمتی که نه با بودجه‌های میلیاردی شناخته می‌شود، و نه با تیترهای خبری همراه است: اردوهای جهادی دامپزشکی. اکیپ‌های جهادی دامپزشکی، متشکل از دامپزشکان داوطلب، تکنسین‌های فنی، نیروهای بسیجی، و دانش‌آموختگان متعهد، با هدف محرومیت‌زدایی زیستی، به این مناطق اعزام شده و خدمات متعددی را به‌صورت کاملاً رایگان ارائه می‌دهند؛ از درمان دام‌های بیمار و عملیات واکسیناسیون گسترده گرفته تا سم‌پاشی جایگاه‌ها، آموزش چهره‌به‌چهره دامداران، نمونه‌برداری تخصصی و پایش بیماری‌های واگیر.
در جریان این اردوها، ده‌ها هزار رأس دام واکسینه گردید؛ محیط‌های نگهداری ضدعفونی و بهسازی شد؛ دام‌های مبتلا به بیماری‌های متابولیک، انگلی و باکتریایی مداوا شدند؛ و آموزه‌های پیشگیری، اصول نگهداری صحیح، و راهبردهای بهداشتی به بهره‌برداران محلی منتقل گردید.
اردوهای جهادی دامپزشکی، نه صرفاً یک پروژه اجرایی، بلکه جلوه‌ای از تعهد انسانی، تخصص علمی، و رویکرد عدالت‌محور دامپزشکی استان زنجان هستند؛ مأموریتی که بی‌نام و نشان، با مهر و دانش، زیستی‌ترین لایه‌های جامعه را صیانت می‌کند.
جمع‌بندی؛
دامپزشکی زنجان، سنگ‌بنای سلامت زیستی , ایمنی غذایی جامعه
دامپزشکی، نهادی بی‌صدا اما پرنفوذ در ساختار سلامت ملی است؛ سازمانی که با حضور میدانی، تخصص علمی، انسجام مدیریتی و تعهد کاری، نه‌تنها سلامت دام و ایمنی غذا را تضمین می‌کند، بلکه ستون پایداری تولید، شفافیت حاکمیتی، و اعتماد اجتماعی را بنا می‌نهد. استان زنجان، در دوره دولت وفاق ملی، با بهره‌گیری از ظرفیت ادارات تخصصی، مشارکت بخش خصوصی، زیرساخت‌های فنی، و شبکه‌ای از درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها، مراکز مایه‌کوبی و قرنطینه، موفق به تحقق ترکیبی از اهداف حاکمیتی و رسالت انسانی در حوزه دامپزشکی گردیده‌است؛ از واکسیناسیون میلیون‌ها رأس دام، پایش میلیون‌ها قطعه طیور، تولید و صادرات فرآورده‌های دامی، تا خدمات رایگان در اردوهای جهادی و حمایت علمی از صنعت خوراک و دارو.
دامپزشکی زنجان، نه صرفاً یک نهاد نظارتی، بلکه ساختاری فعال، علمی، تعهد‌محور و مردم‌پایه است که در پشت‌صحنه امنیت غذایی جامعه، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌نماید؛ نقشی که پایداری تولید، سلامت انسان، و اعتماد عمومی را در بستر دانش و اخلاق حرفه‌ای به هم پیوند می‌زند.
معرفی و دستاوردهای بخش‌های تخصصی مرکز تحقیات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان
مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، یکی از معتبرترین نهادهای پژوهشی و آموزشی کشور است که با برخورداری از قدمتی بیش از چهار دهه، همواره در مسیر توسعه علم و فناوری‌های نوین کشاورزی، نقش‌آفرینی مؤثری داشته است. این مجموعه با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و بهره‌مندی از زیرساخت‌های پژوهشی شامل پنج ایستگاه تحقیقاتی، هشت بخش اصلی و پنج آزمایشگاه مجهز، فعالیت‌های متنوعی را در راستای ارتقاء بهره‌وری کشاورزی، اصلاح و معرفی ارقام نوین گیاهی، حفاظت منابع طبیعی، ارتقای سلامتی تولیدات و پشتیبانی از امنیت غذایی منطقه و کشور سامان می‌دهد.
بخش زراعی و باغی با معرفی و توسعه ده‌ها رقم متناسب با اقلیم استان، نقشی کلیدی در بهبود عملکرد مزارع و باغ‌های منطقه دارد. در حوزه باغی، از جمله فعالیت‌های مهم این مرکز می‌توان به معرفی ارقام جدید زیتون با قابلیت سازگاری بالا و عملکرد مطلوب اشاره کرد. سه رقم دیره، مشکات و امین از جمله ارقامی هستند که در این مرکز معرفی شده‌اند و با توجه به ویژگی‌های کمی و کیفی می‌توانند در جهت توسعه باغ‌های زیتون در مناطق مناسب مورد استفاده قرار گیرند.
در بخش زراعی نیز این مرکز با همکاری مؤسسات تحقیقاتی ذی‌ربط، نقش بسیار مؤثری در شناسایی و معرفی ارقام زراعی جدید و سازگار با اقلیم سرد ایفا کرده است. در این راستا، مجموعه‌ای از ارقام گندم آبی پاییزه نظیر پیشگام، زارع، اروم، میهن، حیدری، زرینه، حیران، سیمین و نگین، به عنوان گزینه‌هایی مناسب برای کاشت در مناطق سردسیر کشور معرفی شدند تا علاوه بر افزایش تولید، پایداری عملکرد در برابر تنش‌های محیطی نیز تضمین شود.
همچنین در حوزه گندم دیم پاییزه نیز ارقامی نظیر آذر ۲، رصد، هما، اوحدی، تک‌آب، باران، واران، هشترود، صدرا، ریژاو، پراو، هور، جام، کمال، شالان، رحمت، راد، مهر، شاداب و هومان مورد ارزیابی و توسعه قرار گرفته‌اند. این ارقام از لحاظ مقاومت به خشکی، سرما و بیماری‌های رایج در مناطق دیم‌زار سردسیر کشور، دارای عملکرد و پایداری مناسبی هستند. در زمینه جو، اقدامات مهمی در راستای معرفی گونه‌های آبی و دیم پاییزه با تحمل بالا در شرایط اقلیمی دشوار انجام شده است. از جمله ارقام جو آبی می‌توان به جلگه و مهتاب اشاره کرد. همچنین مطالعات تخصصی جهت سازگاری و ارزیابی دو رقم جدید جو با نام‌های متین و شکیبا در شرایط اقلیمی استان زنجان در حال انجام است.
در بخش جو دیم نیز ارقامی از جمله سهند، آبیدر، انصار، آرتان، قافلان، آردا، باریش، آیدین، حسام و بوژان جهت گسترش کشت در مزارع مناطق سرد مورد آزمایش و توصیه قرار گرفته‌اند. یکی دیگر از دستاوردهای چشمگیر این مرکز، معرفی رقم جدید عدس به نام سنا است که کلیه فعالیت‌های پژوهشی آن در مرکز تحقیقات زنجان انجام گرفته است.
این رقم برای کشت بهاره در مناطق دیم سردسیر کشور توصیه شده و از پتانسیل تولید مناسبی برخوردار است. در زمینه حبوبات دیگر نیز رقم جدید حنا از نوع لوبیا قرمز، به عنوان رقم پرمحصول و مقاوم معرفی شده است. همچنین معرفی و توسعه ارقام حبوبات آبی مانند صدری، کوشا، غفار، الماس و یاقوت در کنار ارقام دیم نخود نظیر سارال، سعید، آنا، آتا و نصرت، پاسخ مناسبی به نیازهای کشاورزان در شرایط متنوع آب و هوایی سرد می‌دهد.
در بخش دانه‌های روغنی نیز، همکاری در معرفی رقم جدید آفتابگردان با نام فرخ از دیگر اقدامات این مرکز است که با توجه به اهمیت روزافزون تولید دانه‌های روغنی در کشور، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به طور کلی، فعالیت‌های پژوهشی و اجرایی انجام شده در بخش زراعی و باغی این مرکز، نقشی اثرگذار در بهبود عملکرد و پایداری تولید محصولات کشاورزی مناطق سردسیر ایفا کرده و گام مهمی در راستای ارتقای امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی منطقه به‌شمار می‌رود.
در بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت‌گرفته ، اجرای پروژه پخش سیلاب بر آبخوان قره‌چریان است که با هدف افزایش نفوذ آب به درون سفره‌های زیرزمینی، بهبود تغذیه آبخوان‌ها و کاهش خسارات سیلابی انجام گرفته است. این پروژه، نمونه‌ای موفق از تلفیق دانش فنی با بهره‌برداری هوشمندانه از نیروهای طبیعی برای احیای منابع آبی محسوب می‌شود. از دیگر فعالیت‌های شاخص می‌توان به تهیه اطلس مناطق مستعد آبخیزداری اشاره کرد؛ اطلس یادشده ابزاری کاربردی برای برنامه‌ریزی‌های کلان در حوزه مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز می‌باشد و به مسئولان و بهره‌برداران کمک می‌کند تا نقاط بحرانی، اهداف اجرایی و اولویت‌های منطقه‌ای را شناسایی و برای آنها برنامه‌ریزی کنند.
همچنین، احداث سامانه‌های تغذیه مصنوعی به منظور تقویت منابع آب زیرزمینی، یکی از گام‌های نوآورانه و عالمانه‌ای است که هم‌راستا با سیاست‌های ملی در مقابله با بحران کم‌آبی و خشکسالی، به اجرا درآمده است. در حوزه پایش و ارزیابی منابع آب و خاک، رصد رودخانه‌ها و طبقه‌بندی شدت فرسایش در سراسر استان، گامی اساسی در بررسی وضعیت موجود و ایجاد زیرساخت اطلاعاتی دقیق جهت تصمیم‌گیری‌های آتی به شمار می‌آید.
این اقدامات ضمن ایجاد امکان پیش‌بینی آسیب‌های طبیعی، زمینه‌ساز مدیریت پیش‌بینی‌محور و مداخله زودهنگام در بحران‌های زیست‌محیطی هستند. از جنبه پژوهشی، پروژه‌هایی چون مکان‌یابی سدهای زیرزمینی به‌منظور ذخیره آب در لایه‌های زمین، شناسایی مناطق بیابانی و تحلیل وضعیت گسترش بیابان‌زایی، تحلیل فرسایش خندقی با رویکرد مورفوکلیماتیک، ارزیابی ریسک زمین‌لغزش با استفاده از ابزارهای نوین مدل‌سازی، و نیز تحلیل اثرات تغییر اقلیم بر منابع آبی از جمله ابتکاراتی هستند که نه‌تنها در سطح استان، بلکه در سطح ملی می‌توانند به عنوان الگویی برای مدیریت پایدار منابع طبیعی مورد بهره‌برداری قرار گیرند.
در مجموع، فعالیت‌های بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، نمونه‌ای درخشان از تلفیق دانش کارشناسی، فناوری‌های نوین و رویکردهای اکوسیستم‌محور در جهت پایداری منابع پایه، افزایش تاب‌آوری زیست‌محیطی، و ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان مناطق در معرض خطر محسوب می‌شود. این تلاش‌ها سرمایه‌ای ماندگار برای نسل‌های آینده و نشانه‌ای روشن از مسئولیت‌پذیری در قبال طبیعت است.
بخش گیاه‌پزشکی این مرکز، به عنوان یکی از ارکان اصلی در راستای توسعه کشاورزی پایدار، فعالیت خود را با تمرکز بر شناخت دقیق و علمی انواع آفات و بیماری‌های گیاهی، ارتقای روش‌های کنترل غیرشیمیایی و بهبود سلامت عمومی محصولات کشاورزی دنبال می‌کند. این گروه تخصصی با بهره‌گیری از دانش روز، فناوری‌های نوین و تجربه میدانی، گام‌های مؤثری در جهت حفاظت از منابع طبیعی و افزایش بهره‌وری محصولات کشاورزی برداشته است.
یکی از محورهای برجسته فعالیت این بخش، شناسایی گونه‌های غالب جوندگان مانند موش‌ها در مناطق زراعی است که تهدیدی جدی برای محصولات غذایی تلقی می‌شوند. تحقیقات میدانی و آزمایشگاهی دقیق در این راستا، زمینه‌ساز ارائه راهکارهای مؤثر به‌ویژه از طریق عوامل زیستی و روش‌های کنترل زراعی-اکولوژیک بوده است.
در حوزه مدیریت آفات، تمرکز ویژه‌ای بر جایگزینی ترکیبات شیمیایی رایج با جایگزین‌های سازگار با محیط زیست شده است. به عنوان مثال، استفاده از روغن ولک به عنوان جایگزینی مؤثر و کم‌خطر برای سموم شیمیایی در کنترل آفات زیتون، از جمله اقدامات نوآورانه و موفق این گروه بوده است که نقش مهمی در کاهش اثرات زیست‌محیطی و ارتقای کیفیت محصولات دارد.
پایش دقیق و مستمر آفات کلیدی مانند سن گندم، همراه با اجرای طرح‌های پیش‌آگاهی، نمونه‌برداری‌های علمی و تحلیل‌های خطر، امکان مداخله سریع و اثربخش را در مدیریت این تهدیدات فراهم آورده است. این پایش‌ها که بر بستر اطلاعات اقلیمی و فن‌آوری‌های ژئوماتیک و سنجش از دور نیز توسعه یافته‌اند، به تولید توصیه‌های مدیریتی دقیق و مبتنی بر واقعیت‌های هر منطقه کمک شایانی کرده‌اند.
همچنین، اقدامات مؤثری در زمینه پیشگیری و کنترل بیماری‌های مهم گیاهی در محصولاتی نظیر زیتون، سیب‌زمینی، گندم، جو، لوبیا، یونجه و دیگر محصولات زراعی منطقه صورت گرفته است. این اقدامات شامل پژوهش‌های هدفمند بر روی بیماری‌های قارچی، باکتریایی و ویروسی، ارتقاء سامانه‌های هشدار سریع، ترویج ارقام مقاوم و آموزش موثر بهره‌برداران بوده است.
در کل، بخش گیاه‌پزشکی این مرکز نه تنها با تکیه بر اصول علمی و زیست‌محیطی در جهت مدیریت هوشمند آفات و بیماری‌ها حرکت کرده، بلکه با گسترش همکاری‌های بین‌رشته‌ای و مشارکت فعال در آموزش‌های ترویجی، نقشی تعیین‌کننده در تقویت کشاورزی دانش‌بنیان ایفا نموده است. این رویکرد، تضمین‌کننده تولید سالم، اقتصادی و پایدار محصولات کشاورزی در سطح منطقه و حتی کشور خواهد بود.
بخش آب و خاک، با رویکردی کاملاً کاربردی و مسئله‌محور، به عنوان یکی از پایه‌های اساسی کشاورزی هوشمند و پایداری تولید، نقش محوری در تحلیل، مدیریت و بهینه‌سازی منابع حیاتی آب و خاک ایفا می‌کند. اهداف و فعالیت‌های این گروه تخصصی، مستقیماً بر افزایش بهره‌وری، حفظ محیط زیست و امنیت غذایی منطقه متمرکز بوده و مزرعه را به بستری علمی برای اقدامات نوین تبدیل کرده است.
در زمینه تغذیه گیاهی، این بخش با استفاده از آزمون‌های تخصصی خاک و گیاه، به ارزیابی جامع نیازهای تغذیه‌ای درختان باغی و محصولات زراعی می‌پردازد تا بر اساس نتایج علمی، توصیه‌های منطقی و هدفمند برای مصرف انواع کودهای آلی و شیمیایی ارائه شود. این رویکرد، افزون بر افزایش رشد و عملکرد گیاهان، از مصرف بی‌رویه کودها که منجر به تخریب منابع طبیعی می‌شود جلوگیری می‌کند.
یکی دیگر از وظایف کلیدی این بخش، بررسی و بهینه‌سازی نحوه مصرف آب و کود در واحدهای کشاورزی است. با بهره‌گیری از روش‌های نوین مانند آبیاری تحت فشار، سیستم‌های هوشمند آبیاری و تغذیه‌محور، تلاش می‌شود تا آب به‌عنوان یک منبع ارزشمند، به شکلی کاملاً بهینه و با اتلاف حداقلی مورد استفاده قرار گیرد.
این امر به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، نقشی حیاتی در تضمین پایداری کشاورزی دارد. پایش کیفیت منابع آب، به‌ویژه در منابع سطحی و زیرزمینی، از دیگر مأموریت‌های مهم این بخش است. بررسی پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب، به منظور تعیین میزان شوری، قلیائیت، عناصر سنگین و آلودگی‌های احتمالی، امکان تصمیم‌گیری دقیق در خصوص قابلیت مصرف آن در فعالیت‌های کشاورزی را فراهم می‌آورد.
در راستای برنامه‌ریزی‌های کلان، تدوین نقشه‌های خاک و ارزیابی قابلیت‌ها و محدودیت‌های اراضی، به‌ویژه در اراضی شیبدار و حساس، به عنوان ابزاری مهندسی و تصمیم‌ساز، اطلاعاتی جامع برای برنامه‌ریزی کشت و مدیریت منابع طبیعی فراهم می‌سازد. این اطلاعات، بستری مطمئن برای توسعه پایدار کشاورزی و جلوگیری از تخریب خاک و منابع آبی محسوب می‌شوند. از دیگر فعالیت‌های ارزشمند این بخش می‌توان به مدیریت کیفیت خاک و مبارزه با آلودگی‌ها اشاره کرد.
اجرای پروژه‌هایی در زمینه بررسی تجمع مواد مضر و باقیمانده کودها و سموم در خاک، تشخیص ناباروری خاک و احیای آن از طریق تکنیک‌های زیستی و اصلاحی، نمونه‌هایی از اقداماتی هستند که در جهت حفاظت بلندمدت از حاصلخیزی زمین صورت می‌پذیرد. در مجموع، بخش آب و خاک، با پیوند زدن تخصص‌های علمی به نیازهای واقعی مزرعه و محیط زیست، پلی میان دانش و عمل ایجاد کرده است.
تلاش‌های این گروه، نه‌تنها در جهت استفاده هوشمندانه و پایدار از مهم‌ترین منابع طبیعی کشور یعنی آب و خاک است، بلکه نقش چشمگیری در افزایش بهره‌وری کشاورزی، کاهش هزینه‌ها، ارتقاء سلامت محیط‌زیست و حمایت از نسل‌های آینده ایفا می‌کند. بخش جنگل‌ها و مراتع، با رویکردی علمی، حفاظتی و توسعه‌محور، نقشی کلیدی در حفظ، احیا و بهره‌برداری پایدار از سرمایه‌های طبیعی استان ایفا می‌کند. این حوزه تخصصی با تمرکز بر گردآوری دانشی عمیق از پوشش گیاهی منطقه، به‌عنوان یکی از پیشگامان در صیانت از تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی ارزشمند، گام‌های بلند و ماندگاری را در راستای کشاورزی پایدار و حفظ میراث طبیعی منطقه برداشته است.
از برجسته‌ترین اقدامات این بخش، می‌توان به جمع‌آوری و شناسایی بیش از ۵ هزار نمونه گیاهی منحصر به‌فرد اشاره کرد؛ اقدامی وسیع و پرارزش که نه‌تنها به غنای بانک ژن کشور کمک شایانی کرده، بلکه زمینه‌ای برای پایش، حفاظت و معرفی گونه‌های کمیاب و در معرض خطر انقراض فراهم آورده است. بسیاری از این گونه‌ها نه‌تنها دارای ارزش بوم‌شناختی، بلکه برخوردار از خواص دارویی، علوفه‌ای، صنعتی یا زینتی‌اند که از این نظر به منابعی استراتژیک برای آینده کشور بدل می‌شوند. تهیه اطلس جنگل‌ها و طرح‌های دقیق تیپ‌بندی مراتع نیز از دیگر افتخارات این بخش به شمار می‌آید.
این اطلس‌ها و تیپ‌بندی‌ها که بر اساس مطالعات میدانی، تحلیل‌های اکولوژیک و بهره‌گیری از فناوری‌های ژئوماتیک تهیه شده‌اند، نقشهای روشن از وضعیت، ظرفیت و ویژگی‌های زیستی نواحی مختلف جنگلی و مرتعی استان در اختیار سیاست‌گذاران، کارشناسان و بهره‌برداران قرار می‌دهند؛ ابزاری مؤثر برای تصمیم‌گیری در جهت بهره‌برداری هوشمندانه و ممانعت از تخریب این عرصه‌های طبیعی. در حوزه توسعه و احیای گونه‌های بومی و ارزشمند، این بخش موفق به احداث کلکسیون‌های زنده گیاهی شده است؛ مراکزی غنی از گونه‌های شاخص جنگلی، مرتعی، دارویی و علوفه‌ای که هم به‌عنوان بانک ژن زنده و هم به‌عنوان بستر آموزشی و پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در کنار آن، تولید بذرهای اصلاح‌شده و برتر از گیاهانی نظیر یونجه، آویشن، انواع گراس‌ها و گونه‌های مرتعی مقاوم به کم‌آبی، نقش مهمی در توسعه پایدار دامپروری، کنترل فرسایش خاک، مقابله با بیابان‌زایی و ایجاد درآمدهای جایگزین برای جوامع محلی داشته است. این فعالیت‌ها در کنار برنامه‌های آموزش ترویجی و توانمندسازی بهره‌برداران، مسیر را برای شکل‌گیری یک مدل موفق مدیریت جامع منابع طبیعی در منطقه هموار کرده و به الگویی قابل‌تعمیم در سطح کشور تبدیل شده است.
در مجموع، بخش جنگل‌ها و مراتع این مرکز، نه‌تنها حافظ میراث گیاهی ارزشمند و سرمایه ژنتیکی منطقه است، بلکه با تلفیق علم، تجربه و نگرش محیط‌زیستی، مسیر توسعه‌ای پایدار، مسئولانه و هوشمندانه را برای زیست‌بوم‌های طبیعی ترسیم کرده است؛ مسیری که ثمرات آن نه‌تنها برای امروز، بلکه برای آیندگان نیز ماندگار خواهد بود.
بخش علوم دامی نقشی اساسی و کلیدی در توسعه پایدار صنعت دامپروری ایفا می‌کند و با تمرکز ویژه بر ارتقای راندمان تولید دام، به دنبال افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت محصولات دامی است. این بخش با تدوین و ارائه روش‌های نوین پرواربندی، سعی دارد تا فرایند تغذیه و نگهداری دام‌ها را به شکلی بهینه و علمی متحول سازد، به طوری که هم سلامت و رفاه دام‌ها حفظ شود و هم تولیدات دامی در بهترین شرایط ممکن حاصل گردد.
افزون بر این، استفاده هوشمندانه و علمی از بقایای محصولات کشاورزی در جیره غذایی دام‌ها، از جمله رویکردهای مهم این بخش است که موجب کاهش هزینه‌های تغذیه‌ای دامداران و جلوگیری از هدررفت منابع ارزشمند می‌شود. تغذیه متعادل و منطبق با نیازهای فیزیولوژیکی دام‌ها، با هدف افزایش راندمان خوراک مصرفی و ارتقای سلامت دام‌ها، از دیگر محورهای اساسی کار این مجموعه است. به این ترتیب، دامداران توانمند می‌شوند تا با کاهش هزینه‌های تولید و افزایش میزان و کیفیت محصولات خود، در بازاری رقابتی موفقیت بیشتری کسب کنند.
در کنار این فعالیت‌ها، اصلاح ژنتیکی دام‌ها نیز به عنوان یکی از اولویت‌های مهم بخش علوم دامی در نظر گرفته شده است. انجام برنامه‌های ژنتیکی هدفمند به ویژه در دام‌های گوسفند افشار، که از نژادهای ارزشمند و بومی استان محسوب می‌شوند، باعث بهبود صفات اقتصادی مهم مانند تولید گوشت، پشم و مقاومت به بیماری‌ها می‌شود.
این اقدامات نه تنها توان اقتصادی دامداران را افزایش می‌دهد، بلکه به حفظ و تقویت تنوع زیستی و نژادی دام‌های محلی نیز کمک شایانی می‌کند. در نهایت، فعالیت‌های علمی و پژوهشی این بخش، همراه با آموزش و ترویج اصول علمی و نوین در میان دامداران، نقش مؤثری در ارتقای سطح دانش، مهارت و آگاهی تولیدکنندگان دام در استان دارد. این روند همگرایی علم و عمل، زمینه‌ساز توسعه پایدار و شکوفایی صنعت دامپروری است که منجر به افزایش رفاه اجتماعی و اقتصادی جوامع روستایی و همچنین اقتصاد کلان استان خواهد شد.
در نهایت بخش تحقیقات اقتصادی، اجتماعی و ترویجی، با رویکردی جامع و دقیق، نقش بسزایی در ارتقاء و توسعه پایدار بخش کشاورزی و رفاه جوامع روستایی ایفا می‌کند. این بخش با انجام تحلیل‌های عمیق و همه‌جانبه بر پروژه‌های زنجیره ارزش، به شناسایی نقاط قوت و ضعف هر مرحله از چرخه تولید تا عرضه محصولات کشاورزی می‌پردازد و راهکارهای بهینه برای ارتقای کارایی و سودآوری این زنجیره‌ها را ارائه می‌دهد. این فرآیند موجب می‌شود تا ارزش افزوده محصولات کشاورزی به طرز چشمگیری افزایش یافته و درآمد کشاورزان و فعالان بخش بهبود یابد.
مطالعات امکان‌سنجی ایجاد شهرکهای کشاورزی نیز بخشی مهم از فعالیت‌های این بخش است که با بررسی ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی، زمینه‌ساز ایجاد مجتمع‌های تخصصی و متمرکز کشاورزی می‌گردد. این شهرک‌ها با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین و سیستم‌های مدیریت بهینه منابع، می‌توانند شاخص‌های تولید و کارایی را به طور قابل توجهی ارتقا دهند و فرصت‌های جدید اشتغال و توسعه اقتصادی ایجاد کنند.
از سوی دیگر، ارزیابی اقتصاد فعالیت‌های کشاورزی و تبیین الگوهای متناسب کارآفرینی روستایی، به بخش اجازه می‌دهد تا مسیرهای نوآورانه و پربازده را برای توسعه کسب‌وکارهای محلی شناسایی کند و با تاکید بر ظرفیت‌ها و استعدادهای بومی، روحیه کارآفرینی را در میان کشاورزان و ساکنان روستاها تقویت نماید.
این امر به گسترش فعالیت‌های اقتصادی متنوع و پایدار در مناطق روستایی کمک می‌کند و از مهاجرت بی‌رویه به شهرها جلوگیری می‌نماید. تحلیل بازار محصولات کشاورزی، بخشی کلیدی از این مطالعات است که با بررسی عرضه، تقاضا، قیمت‌ها و روندهای مصرف، به کشاورزان و سیاست‌گذاران تصویری شفاف و علمی از بازار ارائه می‌دهد.
این تحلیل‌ها زمینه‌ساز تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه در خصوص تولید و بازاریابی محصولات، کاهش ریسک‌های اقتصادی و افزایش رقابت‌پذیری محصولات منطقه می‌باشند. افزون بر جنبه‌های اقتصادی، بخش اقتصاد و مطالعات اجتماعی به لحاظ توجه به عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر کشاورزی مدرن نیز پیشگام است. شناخت باورها، سنت‌ها، ساختارهای اجتماعی و نقشهای جنسیتی در فرآیندهای کشاورزی به ایجاد سیاست‌ها و برنامه‌هایی کمک می‌کند که متناسب با ویژگی‌های محلی طراحی شده و پذیرش آنها توسط جوامع هدف تسهیل شود.
پایش مستمر وضعیت معیشتی روستاها، با استفاده از شاخص‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، امکان شناسایی چالش‌ها و فرصت‌های توسعه را فراهم می‌آورد. در نهایت، این بخش با بهره‌گیری از داده‌ها و تحلیل‌های جامع، به تدوین سیاست‌های بهینه و راهبردهای مؤثر برای افزایش مشارکت جوامع محلی در امور کشاورزی و تقویت زیرساخت‌ها، منابع و ظرفیت‌های منطقه می‌پردازد. چنین رویکردی، تضمین‌کننده توسعه پایدار، افزایش درآمدهای روستایی و ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان مناطق کشاورزی خواهد بود.
نقش‌آفرینی مؤثر شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان در تأمین امنیت غذایی استان
شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان با اجرای مأموریت‌های راهبردی خود در حوزه تأمین، تنظیم و توزیع نهاده‌ها و فرآورده‌های پروتئینی، گام‌های مؤثری در جهت تأمین امنیت غذایی، حمایت از تولیدکنندگان و متعادل سازی بازار برداشته است. این عملکرد، نمونه‌ای برجسته از تلفیق کارآمد سیاست دولتی با مشارکت بخش خصوصی در مسیر خودکفایی غذایی کشور است.
مأموریت و ساختار شرکت
شرکت پشتیبانی امور دام، وابسته به وزارت جهاد کشاورزی، در سال ۱۳۷۶ با هدف ایجاد تجانس وظایف دامی، اصلاح ساختارهای توزیع دولتی، و جلب مشارکت تعاونی و خصوصی تأسیس شد. مأموریت اصلی این شرکت شامل:
تهیه، تولید و نگهداری خوراک دام، طیور و آبزیان
توزیع هدفمند و تنظیم‌شده محصولات پروتئینی
خرید تضمینی نهاده‌ها و گوشت و مرغ از تولیدکنندگان
تأمین ذخایر راهبردی برای کنترل بازار در شرایط بحرانی
نظارت دامپزشکی بر کیفیت نگهداری و توزیع
عقد قراردادهای مدت‌دار و ارائه خدمات لجستیکی و حقوقی
در استان زنجان نیز، دفتر استانی با تکیه بر همین وظایف، عملکردی درخشان از خود برجای گذاشته است.
تأمین و توزیع نهاده‌های دامی
در سال گذشته، این شرکت توانست ۳۹ هزار تن نهاده شامل «ذرت، کنجاله سویا و جو» را تأمین و ۳۷ هزار تن را به‌صورت کنترل‌شده در سطح استان توزیع کند. این اقدام باعث تأمین پایدار خوراک دام و طیور تولیدکنندگان، ارتقای ظرفیت تولیدی استان، و جلوگیری از بروز بحران‌های تغذیه‌ای شد.
برای حفظ کیفیت، فرآیند نگهداری با استفاده از اقدامات فنی از جمله قرص‌گذاری، کنترل دما و نظارت کیفی اجرا شد.
خرید و عرضه مرغ منجمد
شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان اقدام به تامین یک هزار و۲۶ تن ( خرید از محل تولید داخل و واردات) مرغ منجمد نموده است. از این میزان، ۵۶۳ تن به‌صورت هدفمند و متعادل در بازار عرضه شد. اجرای سیاست‌های تهاتر مرغ با نهاده و همکاری با سردخانه‌های مجهز، نقش مؤثری در تنظیم تقاضا و جلوگیری از افت قیمت ایفا کرد.
ذخیره‌سازی و عرضه گوشت گوساله منجمد و وکیوم
شرکت طی سال ۱۴۰۳ با تامین 1157 تن گوشت گوساله گرم وکیوم و منجمد و عرضه مجموعاً ۱,۰۶۰ تن گوشت (۷۳ تن منجمد + ۹۸۷ تن وکیوم) نقش فعالی در تأمین بازار گوشت قرمز ایفا کرد. تمام مراحل با رعایت دستورالعمل‌های دامپزشکی و اصول فنی صورت گرفت تا سلامت و کیفیت محصول تضمین شود.
همکاری عملیاتی با بخش خصوصی و توسعه ظرفیت‌های قراردادی
در راستای تحقق اهداف راهبردی شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان طی سال ۱۴۰۳، مجموعه‌ای از قراردادهای اجرایی با شرکت‌ها و فعالان بخش خصوصی منعقد شد که نقش مهمی در سازماندهی منابع، پشتیبانی لجستیکی و تثبیت روند توزیع ایفا کردند. مهم‌ترین محور این قراردادها، فروش مدت‌دار نهاده‌های دامی بود که در قالب تعامل مستقیم با ۱۹ شرکت، مجموعاً ۲۵ میلیون و ۵۶۷ هزار و ۸۴۰ کیلوگرم نهاده به‌صورت مدت دار به تولیدکنندگان استان تخصیص یافت. این قراردادها ضمن تأمین مستمر خوراک دام و طیور، زمینه‌ساز افزایش ضریب خودکفایی و ارتقای ظرفیت تولیدی استان شدند.
در بخش دوم قراردادها، با هدف حمایت از صنعت مرغداری در شرایط مازاد تولید و نوسان بازار، شرکت اقدام به خرید مرغ منجمد از ۶ تولیدکنندۀ فعال نمود که جمعاً ۵۶۱ هزار کیلوگرم مرغ خریداری شد. این قراردادها با هدف حمایت از تولیدکنندگان در شرایط مازاد تولید و تنظیم بازار در دوره‌های پرتلاطم اجرایی گردید و همزمان از سردخانه‌های مجهز و معتبر برای نگهداری این اقلام استفاده شد.
همچنین، شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان به‌منظور حفظ کیفیت و مدیریت ذخایر، چندین قرارداد تخصصی برای نگهداری نهاده‌های دامی و فرآورده‌های پروتئینی منعقد کرد که شامل قراردادهایی با ظرفیت بیش از ۳۱ هزار تن در حوزه نهاده ها و همچنین یک هزار تن در حوزه ذخیره سازی محصولات دامی بوده است.
شایان ذکراست سردخانه‌ها و و انبارهایی که در این چرخه مشارکت داشتند، دارای تجهیزات پیشرفته کنترل دما ،شرایط محیطی ، دوران ، هوادهی بوده‌اند و فرآیند نگهداری منطبق با دستورالعمل‌های کنترل کیفی و دامپزشکی انجام پذیرفت. در کنار این موارد، شرکت برای تقویت زیرساخت‌های خدماتی و اجرایی خود نیز قراردادهایی را در حوزه‌هایی چون تأمین خودرو، مشاوره حقوقی، دبیرخانه اداری و خدمات فرهنگی-مذهبی با شرکت‌های متخصص منعقد کرد. این خدمات مکمل، نقش مهمی در افزایش بهره‌وری سازمان و استمرار عملکرد اداری ایفا کردند و چابکی اجرایی شرکت را در مواجهه با نیازهای عملیاتی ارتقاء بخشیدند. به‌صورت کلی، مجموع قراردادهای منعقدشده طی سال ۱۴۰۳، منعکس‌کننده رویکرد سازمان در توسعه تعاملات بخش عمومی با خصوصی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های پایدار برای تأمین و توزیع محصولات دام و طیور در سطح استان بوده است.
نتیجه‌گیری | ثبات بازار و ارتقای امنیت غذایی
آنچه از گزارش عملکرد شرکت پشتیبانی امور دام استان زنجان در سال ۱۴۰۳ برداشت می‌شود، تبلور یک مدیریت هوشمند، مبتنی بر سیاست‌گذاری ملی و تعامل محلی است. این شرکت با تأمین نهاده‌ها، خرید هدفمند مرغ و گوشت، حفظ استانداردهای کیفی، و تقویت شبکه پشتیبانی توانسته نقش کلیدی در ثبات بازار و سلامت سفره مردم ایفا کند. تولیدکننده با اطمینان تولید کرد؛ مصرف‌کننده با آرامش خرید؛ و استان زنجان با اقتدار، مسیر خودکفایی و پایداری را ادامه داد.
شرکت شهرکهای کشاورزی استان زنجان
شرکت شهرکهای کشاورزی با هدف هدایت، حمایت و نظارت بر احداث و توسعه‌ی شهرکهای کشاورزی با فن‌آوری نو به منظور بهبود بهره‌وری عوامل تولید از طریق تسهیل و تسریع فرایند سرمایه‌گذاری و کارآفرینی در نیمه دوم سال 1392 با انتصاب هیأت مدیره و تعیین مدیرعامل شروع به کار نمود. شعبه استانی شرکت شهرکهای کشاورزی در زنجان همانند شعبات استانی سایر نقاط کشور در سال 1394 تجهیز و راه اندازی شد.
بنا بر آمارها حدود ۱۵ درصد اقتصاد ملی ایران متعلق به بخش کشاورزی است. همچنین ارزش‌افزوده این بخش در سنوات اخیر بیش از ۸ درصد برآورد شده که بالاترین ارزش افزوده را در میان بخش‌های اقتصادی کشور داشته است. ازاین‌رو توجه به این بخش و تغییر روش تولید آن علی الخصوص توسعه «شهرکهای کشاورزی» از اهمیت بسزایی برخوردار است. از جمله مزیت‌های تولید در شهرکهای کشاورزی هزینه کمتر، بهره‌وری بالای ۱۰ برابری در مصرف آب و سایر منابع پایه، افزایش اشتغال‌زایی گسترده و فراگیر و تولید محصولات صادرات محور و ایجاد زنجیره تولید کشاورزی با فناوری نو، کاهش ریسک فعالیت بدلیل عدم تاثیر گذاری شرایط جوی بر میزان تولید و قابلیت تولید صادرات محورمی باشد که در نهایت منجر به ارتقای ضریب امنیت غذایی کشور می گردد. با توجه به تأثیرات مخرب خشکسالی های اخیر بر کم و کیف تولید محصولات کشاورزی، لاجرم توسعه گلخانه به عنوان سیاست سازگار با تغییر اقلیم و بحران منابع آبی باید در دستور کار قرار گیرد.
شرکت شهرکهای کشاورزی به‌عنوان یک شرکت توسعه‌ای برای کمک به رونق اقتصادی کشور ، وظایف حاکمیتی ساماندهی، توسعه و اداره شهرکهای کشاورزی، کمک به ایجاد زیرساخت‌ها، واگذاری عرصه‌های در اختیار برای توسعه سرمایه‌گذاری در بخش، انتقال دانش و فناوری نوین وکمک به بازاریابی را عهده دار شده است.
در حال حاضر مجموع سطح گلخانه‌های کشور ۲۷ هزار هکتار است که براساس سند اقتصاد مقاومتی سطح گلخانه‌های کشور و همچنین سند برنامه هفتم توسعه می بایستی تولید محصولات گلخانه ای به ۱۰ میلیون تن برسد. برای دستیابی به این میزان محصول گلخانه ای، نیازمند احداث گلخانه به میزان ۳۰ هزار و ۵۲۰ هکتار می باشد.
کل شهرک های کشاورزی در سطح استان 4 واحد با مجموع مساحت 144 هکتار می باشد. در حال حاضر 37 هکتار فضای مفید گلخانه ای از نوع شیشه ای هلندی و نایلونی فرانسوی از کل مساحت ذکر شده به مرحله بهره برداری رسیده است و سالیانه 15 هزار تن محصول گلخانه ای شامل فلفل دلمه ای، توت فرنگی و گوجه فرنگی تولید می‌گردد.
تاکنون برای بهره برداری از این میزان سطح گلخانه ای بالغ بر 2 هزار و 500 میلیارد تومان سرمایه گذاری صورت گرفته است. لازم به توضیح است بیش از 2 هزار تن انواع محصولات گلخانه ای استان، با ارزآوری بالغ بر 10 میلیون دلار سالیانه به کشورهای حاشیه خلیج فارس و روسیه صادر می گردد.
با توجه به فاز توسعه ای در شهرک گلخانه ای وحدت و عملیات احداث سازه گلخانه ای شیشه ای هلندی در سطح 3 هکتار ، کل سطح مفید فضای گلخانه ای که تا امسال به بهره برداری خواهد رسید بالغ بر 40 هکتار خواهد شد.در 3 هکتار سطح اضافه شده در این فاز در شهرک گلخانه ای وحدت ، تولید کاهوی فرانسوی برنامه ریزی شده است.
از 144 هکتار کل سطح گلخانه ای شرکت شهرک های کشاورزی 60 هکتار واگذار گردیده و 15 هکتار در مرحله فرآخوان جهت واگذاری قرار دارد و الباقی به میزان 69 هکتار با وجود تخصیص زمین و آب در فاز مطالعاتی قرار دارد. از جمله اقدامات اخیر در حوزه شرکت شهرکهای کشاورزی برنامه راه اندازی نیروگاه برقی- حرارتی chp با اعتبار ارزی معادل ۱۶ میلیون دلار و توان تولید برق به ميزان ۲۵ مگا وات توسط شرکت پارلا تجارت امین می باشد که علاوه بر تامین انرژی شهرک گلخانه ای امکان تامین برق کارخانجات و چاه‌های کشاورزی منطقه نیز فراهم خواهد شد.
در حال حاضر مرحله عملیات عمرانی و احداث فوندوانسیون های زیر ژنراتورها نیروگاه شروع شده است. علی رغم تعهدات شعبه استانی شرکت شهرکهای کشاورزی بر شناسایی عرصه های مستعد به میزان 292 هکتار ، این مدیریت اقدام به شناسایی بیش از 750 هکتار از اراضی مستعد استان نموده است. احداث شهرکهای تخصصی صنایع تبدیلی با توجه به خلاء ناشی از عدم وجود صنایع تبدیلی و تکمیلی و زنجیره ارزش و به جهت هدر رفت محصولات باغی و زراعی ، از اولویت های این استان می باشد و به همین منظور از 750 هکتار زمین شناسایی شده برای شهرکهای کشاورزی ، بالغ بر 350 هکتار از اراضی مستعد برای احداث شهرک صنایع تبدیلی و زنجیره ارزش در نظر گرفته شده است.
بی‌تردید ایجاد شهرکهای تخصصی صنایع تبدیلی و برنامه‌ریزی صحیح و اصولی در این زمینه باعث ارزش‌آفرینی در زمینه تولید محصولات کشاورزی شده و شاهد رشد و توسعه روز افزون این قبیل تولیدات در استان خواهد شد.
از دیگر برنامه های مدیریت شرکت شهرکهای کشاورزی در استان زنجان ترغیب سرمایه گذاران بخش خصوصی و کشاورزان عمده واجد زمین و آب کافی برای ایجاد شهرکهای کشاورزی غیر دولتی می باشد که این امر حتی با مشارکت دولتی نیز امکانپذیر می باشد.
انتهای خبر/